Spanje: antiterrorismewet bedreigt de vrijheid van meningsuiting
De vrijheid van meningsuiting ligt in Spanje zwaar onder vuur. Steeds meer mensen komen in aanraking met het gerecht omdat ze een draconische wet overtreden die de “verheerlijking van terrorisme” of “het vernederen van slachtoffers van terrorisme” verbiedt.
Dat onthult Amnesty International in een nieuw rapport, ‘Tweet…if you dare: How counter-terrorism laws restrict freedom of expression in Spain’.
In het rapport is te lezen hoe tientallen gewone gebruikers van sociale media, net als muzikanten, journalisten en zelfs poppenspelers, in Spanje vervolgd werden om redenen van nationale veiligheid. Dat werkt zelfscensuur in de hand en creëert een sfeer waarin mensen steeds banger worden om alternatieve opvattingen te uiten of controversiële grappen te maken.
“Rappers achter de tralies gooien voor hun songteksten en politieke satire bij wet verbieden: het illustreert hoe eng de grenzen in Spanje geworden zijn van wat online aanvaardbaar is”
-Esteban Beltran, directeur van Amnesty International Spanje
“Mensen zouden niet gerechtelijk vervolgd mogen worden alleen maar omdat ze iets zeggen, tweeten of zingen dat wansmakelijk of shockerend zou kunnen zijn. Het resultaat van deze brede en in vage bewoordingen opgestelde wet is dat de vrijheid van meningsuiting aan banden wordt gelegd en de artistieke expressie wordt onderdrukt.”
Volgens artikel 578 van het Spaanse Strafwetboek kunnen personen van wie geacht wordt dat ze terrorisme hebben “verheerlijkt” of “de slachtoffers van terrorisme of hun familieleden hebben vernederd” - hoe vaag deze omschrijvingen ook mogen zijn – gestraft worden met een boete, uitsluiting van overheidsjobs en zelfs een gevangenisstraf. Het aantal mensen dat voor de overtreding van dit artikel werd aangeklaagd, nam toe van drie in 2011 tot 39 in 2017; en bijna zeventig mensen werden veroordeeld, alleen al in de twee laatste jaren.
Sinds 2014 zijn bij vier gecoördineerde politieacties – onder de naam ‘Operatie Spin’ – tientallen personen gearresteerd voor het posten van boodschappen op sociale media, in het bijzonder Twitter en Facebook. Advocaat Arkaitz Terron zegt dat hij “werd behandeld als een terrorist” vanwege negen tweets, waaronder een grap over de moord in 1973 door de ETA op Luis Carrero Blanco, een eerste-minister uit het Franco-tijdperk. Hij werd beschuldigd van het “verheerlijken van terrorisme” maar werd later vrijgelaten.
“Het doel is een klimaat van zelfcensuur onder de bevolking te creëren. En wat mij betreft, zijn ze daarin geslaagd.”
Een andere man, J.C.V., die veroordeeld werd tot een jaar voorwaardelijk voor 13 twitterberichten, vertelde Amnesty International dat “het doel is een klimaat van zelfcensuur onder de bevolking te creëren. En wat mij betreft, zijn ze daarin geslaagd.”
Cassandra Vera, een studente van 22 jaar, kreeg in 2017 een voorwaardelijke gevangenisstraf van een jaar voor het “vernederen” van de slachtoffers van terrorisme. Ook in haar geval ging het om grappen op Twitter over Luis Carrero Blanco, die 44 jaar geleden gedood werd door een ETA-bom die zijn auto twintig meter hoog de lucht in slingerde. ”Niet alleen had de ETA een beleid over officiële wagens, ze hadden ook een ruimteprogramma”, grapte ze. Door haar veroordeling verloor ze haar studiebeurs aan de universiteit en werd ze voor zeven jaar uitgesloten van een job in de openbare sector.
De nicht van Luis Carrero Blanco was een van de personen die het voor Cassandra opnamen. Ze zei dat ze “bevreesd was voor een samenleving waarin de vrijheid van meningsuiting, hoe betreurenswaardig ook, kan leiden tot opsluiting in de gevangenis.” Haar standpunt werd opgenomen in de verdediging van Cassandra maar had geen invloed op het proces, omdat de wet wordt toegepast, zonder rekening te houden met de eigenlijke ideeën van de slachtoffers van terrorisme of hun verwanten. Gelukkig vernietigde het Spaanse Hooggerechtshof eerder deze maand dan toch de veroordeling van Cassandra.
De terreurdreiging bestaat echt en het beschermen van de nationale veiligheid kan in sommige gevallen een legitieme basis zijn voor het beperken van de vrijheid van meningsuiting. Maar de brede en vage wet tegen het “verheerlijken van terrorisme” en het “vernederen” van terreurslachtoffers fnuikt in Spanje de artistieke expressie. In december werden twaalf rappers van het collectief ‘La Insurgencia’ elk veroordeeld tot een boete, meer dan twee jaar gevangenisstraf en een verbod om te werken in de openbare sector, omdat hun teksten werden beschouwd als een “verheerlijking” van de gewapende groep GRAPO. De rappers zijn in beroep gegaan tegen hun veroordeling. Ze zijn maar enkele van de vele artiesten die onder deze wet werden vervolgd.
Zelfs journalisten die getuigenissen verzamelden over de sancties onder artikel 578 werden als overtreders van de wet beschouwd. Een filmmaker werd aangeklaagd omdat hij in zijn film mensen interviewde die zelf waren vervolgd voor het “verheerlijken van terrorisme”.
Artikel 578 werd verruimd in 2015, als antwoord op de terreuraanslagen in Parijs en de dreiging van het internationale terrorisme. Maar de zaken die onder deze wet voor de rechtbank kwamen, hadden in overgrote meerderheid betrekking op binnenlandse gewapende groepen die inmiddels ontbonden zijn of niet meer actief zijn, met name de ETA en GRAPO.
“Spanje staat symbool voor een verontrustende trend in Europa, waarbij staten de vrije meningsuiting onnodig beperken onder het voorwendsel van nationale veiligheid en rechten afschaffen onder het mom ze te verdedigen”
-Eda Seyhan van Amnesty International.
In september 2018 wordt in Europa een EU-richtlijn van kracht over de bestrijding van terrorisme, waarin “verheerlijking” is opgenomen als een voorbeeld van een meningsuiting die strafbaar kan worden gesteld. De les die we uit Spanje kunnen trekken, is dat vaag omschreven overtredingen als “verheerlijking van terrorisme” en “vernedering” van terreurslachtoffers het recht op vrije meningsuiting ernstig in gevaar brengen.
“Rappen is geen misdaad, een grap tweeten is geen terrorisme en door een poppenspel zou je niet achter de tralies mogen belanden. Regeringen moeten de rechten van de slachtoffers van terrorisme waarborgen, maar niet in naam van die slachtoffers de vrije meningsuiting onderdrukken. Deze draconische wet in Spanje moet worden afgeschaft en alle beschuldigingen tegen personen die alleen maar vreedzaam hun mening hebben geuit, moeten worden ingetrokken.”
